Adwokackie spółki kapitałowe jako forma wykonywania zawodu przez adwokata

Na wstępie zaznaczyć należy, że w aktualnie obowiązującym porządku prawnym wobec adwokatów została w pewnym stopniu ograniczona wolność działalności gospodarczej w zakresie formy organizacyjnoprawnej wykonywania tego rodzaju zawodu. Zgodnie z treścią art. 4a ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze „adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce:

• cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2020 r. 823);
• partnerskiej, w której partnerami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
• komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.” [1]

Powyżej wskazany przepis wprowadza katalog zamknięty dopuszczalnych przez ustawodawcę form wykonywania zawodu adwokata, przy czym katalog ten dopuszcza możliwość prowadzenia działalności przez adwokatów w formie spółek osobowych, włącza natomiast możliwość jej prowadzenia w ramach spółek kapitałowych. [2]

W tym miejscu należy mieć na uwadze, że nie względem wszystkich zawodów prawniczych ustawodawca przewidział ograniczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej w formie spółek kapitałowych. [3] Tytułem przykładu należy wskazać na osoby, które co prawda wykonują czynności z zakresu pomocy prawnej takie jak np. doradztwo prawne, ogólne konsultacje, sporządzanie opinii, przygotowanie projektów umów, redagowanie różnego rodzaju pism, lecz nie są adwokatami bądź radcami prawnymi. [4] Do kręgu tych osób należy zaliczyć m.in. doradców podatkowych czy rzeczników patentowych.

Nad kwestią zniesienia przedmiotowego ograniczenia wobec adwokatów organy adwokatury pochylały się już kilkukrotnie. Aktualnie na mocy uchwały Krajowego Zjazdu Adwokatury członkowie Naczelnej Rady Adwokackiej zostali zobowiązani do podjęcia dyskusji nad wyjaśnieniem kwestii dopuszczalności wykonywania w formie spółki kapitałowej także zawodu adwokata, a tym samym do weryfikacji zasadności dalszego utrzymywania przedmiotowego ograniczenia w mocy.

Zważywszy na stale zmieniające się realia na rynku, wydaje się, że wprowadzenie możności prowadzenia przez adwokatów działalności w ramach spółek kapitałowych może okazać się korzystną formą, zwłaszcza dla tych adwokatów, którzy zamierzają działać na szerszą skalę, lecz nie dysponują stosownym kapitałem, który mógłby zostać wprowadzony do spółki przez innych wspólników. Jedną z atrakcyjniejszych form może okazać się wprowadzona całkiem niedawno do polskiego systemu prawnego – prosta spółka akcyjna, która umożliwia objęcie akcji za pracę lub usługi. Powyższe umożliwiałoby adwokatom, którzy posiadają mniejszy od pozostałych wspólników zasób finansowy na rozpoczęcie prowadzenia spółki, na zachowanie kluczowego wpływu na decyzje w spółce.

Wskazać jednakże należy, że ewentualne zniesienie ograniczenia w prowadzeniu przez adwokatów działalności w ramach spółek kapitałowych wymaga wprowadzenia pewnych szczególnych rozwiązań, które miałyby na celu poszanowanie zasad dotyczących wykonywania zawodu adwokata.

Pośród zwolenników zniesienia zakazu w tworzeniu przez adwokatów spółek kapitałowych można dostrzec postulat wprowadzenia dodatkowego wymogu w zakresie osób mogących zostać wspólnikiem takiej spółki kapitałowej, co podyktowane jest zapobieżeniem występowania między wspólnikami tej spółki konfliktu interesu.

Nie trudno sobie wyobrazić sytuację, w której jednym ze wspólników prawniczej spółki kapitałowej byłaby osoba, która nie wykonuje zawodu należącego do grona zawodów prawniczych, a która prowadzi dodatkową działalność gospodarczą, a klientem kancelarii miałby zostać kontrahent takiego wspólnika lub byłby on przeciwnikiem strony, na rzecz której kancelaria miałaby świadczyć usługi doradztwa prawnego. W takim przypadku istniałoby ryzyko, że taki wspólnik mógłby dążyć, do tego aby wywrzeć wpływ na sposób prowadzonej sprawy, celem zabezpieczenia własnych interesów i interesów swojego kontrahenta. [5] Wobec uniknięcia takiej sytuacji i wystąpienia pomiędzy udziałowcami bądź akcjonariuszami tego rodzaju konfliktów wydaje się za zasadne wprowadzenie wymogu objęcia udziałów bądź akcji takiej spółki wyłącznie przez przedstawicieli zawodu adwokata, ewentualnie, w przypadku zniesienia tożsamego zakazu względem radców prawnych, również przez przedstawicieli tego zawodu.

Ponadto oprócz ukształtowania składu właścicielskiego adwokackich spółek kapitałowych, konieczne może się okazać wprowadzenie także dodatkowych ograniczeń w zakresie osób mogących sprawować mandat członka organu takiej spółki, zwłaszcza członka zarządu. Aktualnie zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych [6] członkiem zarządu może być nie tylko wspólnik spółki kapitałowej lecz także osoba trzecia, która takim wspólnikiem nie jest. Istotne z punktu widzenia zasad etyki adwokata i zapewnienia maksymalnej ochrony interesów klientów, które zważywszy na zasadniczą cechę spółek kapitałowych jaką jest chęć osiągnięcia maksymalnego zysku, mogłyby z nim konkurować, należałoby zastanowić się nad wprowadzeniem wymogu w zakresie pełnienia funkcji członków organów adwokackich spółek kapitałowych wyłącznie przez osoby –
– adwokatów będących wspólnikami tej spółki, ewentualnie zapewnienie adwokatom odpowiedniego parytetu mandatów w organie spółki w przypadku spółek adwokacko-radcowskich. Rozwiązanie tego rodzaju umożliwiłoby zachowanie realnego wpływu i pełnej kontroli nad działalnością spółki przez adwokatów, którzy czuwaliby nad tym aby działalność spółki była spójna z etyką tego zawodu.

W tym miejscu wskazać jednakże należy, że prace nad ewentualną zmianą zakazu wykonywania zawodu adwokata w formie spółek kapitałowych są aktualnie na początkowym etapie, w związku z tym trudno stwierdzić jakie faktyczne zmiany uda się wypracować w tym zakresie i czy w ogóle w najbliższych latach uda się je wprowadzić w życie. Należy mieć na uwadze, że zniesienie przedmiotowego ograniczenia wymaga wprowadzenia stosownych zmian w polskim ustawodawstwie, co jednakże wymagać będzie czasu.

[1] Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1184 z późn. zm.),

[2] J. Trela [w:] Prawo o adwokaturze. Komentarz, red. P. Kruszyński, Warszawa 2016, art. 4(a),

[3] P. Lewandowski „O wykonywaniu zawodu adwokata w formie spółki kapitałowej”, Palestra 12/2016,

[4] Por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CSK 245/07, OSNC 2009, nr 5, poz. 73),

[5] W. Studziński „Czas na zmiany? Argumenty za adwokackimi spółkami kapitałowymi i przeciw nim (cz. 1)”, Palestra 10/2016,

[6] Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1467 z późn. zm.).