Dopuszczalność podjęcia przez nadzwyczajne zgromadzenie wspólników uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty

W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością decyzja o przeznaczeniu wypracowanego zysku lub o pokryciu powstałej straty bez wątpienia należy do wspólników spółki. Kontrowersje w doktrynie budzi jednak czy uchwałę w tym zakresie podjąć może jedynie zwyczajne zgromadzenie wspólników, czy też uprawnienie takie przysługuje również nadzwyczajnemu zgromadzeniu wspólników spółki.

Zgodnie z art. 231 § 2 pkt 2 Kodeksu spółek handlowych przedmiotem obrad zwyczajnego zgromadzenia wspólników powinno być m.in. powzięcie uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty, jeżeli zgodnie z art. 191 § 2 KSH sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników.

Sprawy podziału zysku oraz pokrycia straty mogą zatem zostać wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników i przekazane innemu organowi spółki czy też innej uprawnionej osobie lub grupie osób[1], przy czym nastąpić to może jedynie w drodze wyraźnego postanowienia umowy spółki. Czy można jednak kompetencję w tym zakresie przekazać także nadzwyczajnemu zgromadzeniu wspólników spółki? Już w tym przypadku w doktrynie pojawiają się różne głosy – część przedstawicieli doktryny dopuszcza przekazanie uprawnienia do podjęcia uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty, na mocy postanowień umowy spółki, również nadzwyczajnemu zgromadzeniu wspólników[2], inni zaś twierdzą, że gdy sprawy podziału zysku oraz pokrycia straty pozostają w kompetencji zgromadzenia wspólników – wówczas należą one do wyłącznych kompetencji zwyczajnego zgromadzenia wspólników[3].

Jeszcze większe kontrowersje budzi natomiast kwestia dopuszczalności możliwości ewentualnej zmiany przez nadzwyczajne zgromadzenie wspólników już raz podjętej przez zwyczajne zgromadzenie wspólników uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty. Co prawda, przepisy Kodeksu spółek handlowych nie zakazują jednoznacznie dokonywania takich czynności, zaś praktyka obrotu jest bardzo różna, wydaje się jednak, że z uwagi na potencjalne ryzyka związane z przyjęciem takiego rozwiązania, należałoby zachować w tym zakresie szczególną ostrożność.

W pierwszej kolejności podkreślenia wymaga specyficzny charakter uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty, która podejmowana jest na podstawie rocznego sprawozdania finansowego spółki, dopiero po jego zatwierdzeniu przez zwyczajne zgromadzenie wspólników[4]. Konieczne jest zatem zachowanie pewnej sekwencji czynności – najpierw zwyczajne zgromadzenie wspólników spółki musi ustalić czy spółka w ogóle osiągnęła zysk (czy też poniosła stratę), co też czyni na podstawie zatwierdzanego uchwałą sprawozdania finansowego spółki, dopiero w następnej kolejności może ewentualnym zyskiem dysponować[5].

Postulowany przez część doktryny zakaz wielokrotnego podejmowania uchwał dotyczących wyniku finansowego spółki podyktowany jest przede wszystkim ochroną interesów spółki i jej wspólników, ale także jej wierzycieli – wskazać bowiem należy, że zgodnie z art. 69 ust. 1 Ustawy o rachunkowości, złożeniu w sądzie rejestrowym podlegają: roczne sprawozdanie finansowe, opinia biegłego rewidenta – jeżeli sprawozdanie podlegało badaniu, odpis uchwały zwyczajnego zgromadzenia wspólników o zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego, odpis uchwały zwyczajnego zgromadzenia wspólników o podziale zysku lub pokryciu straty oraz sprawozdanie zarządu z działalności spółki. Dokumenty te stanowią niekiedy jedyne oficjalne źródło informacji dla wierzycieli spółki o jej sytuacji finansowej; stanowią ponadto swego rodzaju punkt odniesienia dla samej spółki i jej wspólników w kontekście prowadzenia dalszej działalności oraz oceny sprawozdania finansowego za kolejny rok. Nie można zatem wykluczyć, że dowolne zmienianie przez nadzwyczajne zgromadzenia wspólników uchwał dotyczących wyników finansowych spółki osłabiałoby w sposób znaczący pewność obrotu oraz pozycję spółki na rynku[6].

Mając zatem na uwadze zasygnalizowany powyżej charakter uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty, w sytuacji ponownego powzięcia takiej uchwały przez nadzwyczajne zgromadzenie wspólników i zmiany uprzednio powziętej uchwały, rozważenia wymaga także kwestia rzetelności dokumentów finansowych przedstawionych i zatwierdzonych na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników –
– szczególnie w sytuacji, gdy uchwała uległa „odwróceniu”, tzn. w pierwszej kolejności zwyczajne zgromadzenie wspólników, w uchwale dotyczącej wypracowanego w spółce zysku, podjęło decyzję o zatrzymaniu środków finansowych w spółce poprzez przekazanie ich na kapitał zapasowy, następnie zaś, teoretycznie na podstawie tych samych dokumentów finansowych, nadzwyczajne zgromadzenie wspólników powzięło jednak uchwałę o podziale zysku i wypłacie dywidendy na rzecz wspólników.

Taka sytuacja nasuwać może wątpliwości co do rzetelności i prawdziwości sporządzonych dokumentów finansowych – należy mieć bowiem na względzie, iż należyte prowadzenie ksiąg rachunkowych oraz sporządzenie sprawozdań ma kluczowe znaczenie informacyjne zarówno w wymiarze zewnętrznym (dla kontrahentów spółki), jak i w wymiarze wewnętrznym (dla wspólników oraz organów nadzorczych spółki, którzy na podstawie tych informacji mają możliwość dokonania obiektywnej oceny organu zarządzającego spółki). Przedmiotowe informacje są zatem niezmiernie istotne dla prawidłowego i świadomego korzystania przez uczestników obrotu gospodarczego z zagwarantowanej im konstytucyjnie wolności działalności gospodarczej[7] – dzięki temu, że informacje te są prawdziwe i rzetelne, uczestnicy obrotu mają możliwość dokonania trafniejszej oceny sytuacji rynkowej i, co za tym idzie, podjęcia decyzji inwestycyjnej obarczonej mniejszym ryzykiem niepowodzenia[8].

Ochrona prawidłowego funkcjonowania obrotu gospodarczego oraz interesu jego uczestników, w tym przejrzystości informacyjnej, ma zatem fundamentalne znaczenie – naruszeniom w tym zakresie przeciwdziałać ma natomiast penalizowanie nieprawidłowości przy sporządzaniu dokumentów finansowych spółki (m.in. na podstawie art. 77 Ustawy o rachunkowości).

Wskazać ponadto należy, że w opisanej powyżej sytuacji „odwrócenia” uchwały pojawia się również wątpliwość co do faktycznych intencji podjęcia przez wspólników takiej decyzji, a także skutków, jakie może ona za sobą pociągać. Podkreślenia bowiem wymaga, że sprzeczność takiej uchwały z dobrymi obyczajami oraz naruszanie przez nią interesów spółki stanowi podstawę do uchylenia takiej uchwały nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników przez sąd na podstawie art. 249 § 1 KSH. W doktrynie wskazuje się, że godzącymi w interesy spółki są m.in. działania, które powodują uszczuplenie majątku spółki, zagrażają jej dobremu imieniu czy też chronią interesy osób trzecich kosztem interesów spółki[9]. W komentowanym przypadku, godzenie w interesy spółki oraz sprzeczność uchwały z dobrymi obyczajami mogą zatem polegać nie tylko na samym pozbawieniu spółki środków finansowych, które wcześniej zostały przeznaczone na kapitał zapasowy, co w skrajnych przypadkach mogłoby grozić nawet niewypłacalnością spółki, ale także na naruszeniu interesów zarówno spółki, jak i jej wierzycieli, w zakresie w jakim uchwała taka osłabiałaby w sposób znaczący pewność obrotu oraz pozycję spółki na rynku.

Co więcej, wobec zasygnalizowanych już na wstępie rozbieżności w doktrynie w zakresie samej możliwości podejmowania przez nadzwyczajne zgromadzenie wspólników uchwał w sprawach podziału zysku i pokrycia straty, nie można również wykluczyć ryzyka stwierdzenia nieważności takiej uchwały na podstawie
art. 252 § 1 KSH, jako sprzecznej z ustawą, tj. z art. 231 § 2 pkt 2 KSH, który to przepis, co do zasady, przekazuje sprawy podziału zysku oraz pokrycia straty do kompetencji zwyczajnego zgromadzenia wspólników.

Z drugiej jednak strony, mając w szczególności na uwadze doświadczenia pandemiczne, nie można już wykluczyć scenariusza, w którym sytuacja na rynku, i w konsekwencji sytuacja finansowa spółki, zmienia się diametralnie w zasadzie z miesiąca na miesiąc, a uprzednio podjęta, a jeszcze niewykonana uchwała o wypłacie dywidendy na rzecz wspólników może de facto doprowadzić do niewypłacalności spółki. Ponadto, możliwa wydaje się również sytuacja, w której uchwała zwyczajnego zgromadzenia wspólników obciążona jest błędami o charakterze stricte formalnym, które jednak uniemożliwiają jej wykonanie. Czy zatem i w takich przypadkach należy podchodzić równie rygorystycznie do postulowanego zakazu zmiany uchwały o podziale zysku lub pokryciu straty przez nadzwyczajne zgromadzenie wspólników?

Z uwagi na rozbieżności w poglądach przedstawicieli doktryny nie można jednoznacznie przesądzić o prawidłowości któregokolwiek z poglądów, wydaje się jednak, że w każdym przypadku należy brać pod uwagę indywidualną sytuację danej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i analizować ją ze szczególną ostrożnością. Z pewnością bowiem za niedopuszczalne należy uznać wszelkie działania stojące w sprzeczności z interesem spółki, w tym zmierzające jedynie do realizacji partykularnych interesów wspólników spółki. Z drugiej strony wszelkie środki mające na celu poprawę sytuacji spółki, w tym jej sytuacji finansowej i umożliwienie spółce prowadzenia bieżącej działalności powinny być oceniane pozytywnie, jako pozostające w zgodzie z celem dla którego spółka została zawiązana.

[1] M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 231.

[2] A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 231.

[3] M. Stanik [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 27, 2023, art. 231.

[4] M. Stanik [w:] Z. Jara (red.), Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. 27, 2023, art. 231 – vide: art. 53 ust. 3 Ustawy o rachunkowości.

[5] A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 231.

[6] „Dopuszczalna jest zmiana uchwały o podziale zysku”, Marcin Kuliński, Radca Prawny w kancelarii Domański Zakrzewski Palinka w rozmowie z Agnieszką Pokojską, źródło: www.ksiegowosc.gazetaprawna.pl, 27 lipca 2011.

[7] P. Kiziukiewicz [w:] Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. VIII, red. T. Kiziukiewicz, Warszawa 2021, art. 77.

[8] A. Błachnio-Parzych [w:] R. Zawłocki (red.) Komentarz do ustawy: Rachunkowość, Prawo karne gospodarcze, System Prawa Handlowego, tom X, wyd. 2, 2018, art. 77.

[9] A. Kidyba [w:] M. Dumkiewicz, A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2023, art. 249.